κάθαρση (τραγική)

Όρος που αναφέρεται στο αίσθημα οίκτου και ελέους που προξενούν στους θεατές τα παθήματα του ήρωα μιας θεατρικής τραγωδίας.Στην αριστοτελική φιλοσοφία η έννοια της κ. έλαβε ακριβή αισθητική σημασία, που αφορά τη δραματική μορφή και έχει την έννοια της απελευθέρωσης από τα πάθη. Ήδη στον Πλάτωνα υπάρχουν νύξεις για τον λυτρωτικό ρόλο της μουσικής και του χορού (Νόμοι VII, 790-91). Ο Αριστοτέλης μεταξύ των ουσιαστικών στοιχείων της τραγωδίας τοποθετεί την παρουσία γεγονότων τα οποία, προκαλώντας έλεο και φόβο, πρέπει να επιφέρουν την κ. από τις ίδιες τις συγκινήσεις. Όσον αφορά τον τρόπο κατά τον οποίο η τραγωδία θα έπρεπε κατά τον Αριστοτέλη να εκπληρώνει αυτό τον θεραπευτικό σκοπό, οι ερμηνείες είναι πολλές και αντιφατικές. Η ιδέα μιας κ. η οποία επιτελείται με την αντικειμενική ενατένιση των διαδραματιζόμενων παθών στη σκηνή και την αποκατάσταση της ψυχικής ισορροπίας (η οποία είχε κλονιστεί από την υπερβολή ή την έλλειψη αυτών των παθών) ήταν οπωσδήποτε η επικρατούσα ερμηνεία στα δοκίμια για την ποιητική τέχνη που γράφτηκαν την περίοδο της Αναγέννησης. Την ίδια αυτή ερμηνεία υιοθέτησαν και οι νεοκλασικοί, όπως οι Κορνέιγ, Ντράιντιν, Μπατέ, Ντιμπός, Λέσινγκ κλπ. Φυσικά, δεν έλειψαν και οι επιφυλάξεις ως προς αυτή την ερμηνεία, όπως εκείνες που διατύπωσε ο Ρουσό, υποστηρίζοντας ότι το θέατρο κάνει την καρδιά του θεατή πιο επιδεκτική στα πάθη αντί να τον λυτρώνει από αυτά (Επιστολή στον Ντ’ Αλαμπέρ περί θεαμάτων, 1758). Πραγματικά, ο συναισθηματισμός που κυριαρχούσε στις λογοτεχνικές προτιμήσεις του δεύτερου μισού του 18ου αι. συνέβαλε στο να αχρηστευτεί το στοιχείο της κ. Ο Λα Αρπ βεβαίωνε ότι τα δάκρυα αποτελούν τον ωραιότερο θρίαμβο της τραγωδίας (Cours de littérature, 1786), ενώ ο Σαίξπηρ ανέκτησε την εκτίμηση του κοινού ακριβώς λόγω της ικανότητάς του να προκαλεί τα πάθη. Στην παρακμή της έννοιας της κ. συνετέλεσαν κατά τη ρομαντική εποχή η όλο και μεγαλύτερη αντίδραση στην αριστοτελική ποιητική και η γέννηση του αστικού δράματος, οι επιμορφωτικές επιδιώξεις του οποίου ήταν ξένες προς κάθε ιδέα συγκινησιακής λύτρωσης. Όσον αφορά τη σύγχρονη εποχή, η έννοια της κ. φαίνεται να επανέρχεται με αρκετά διαφοροποιημένη μορφή σε ορισμένες τάσεις της ψυχολογίας της τέχνης και ιδιαίτερα στις θεωρίες που εξομοιώνουν την τέχνη με το παιχνίδι (Αλεξάντερ Μπέιν, Τζέιμς Σάλι, Καρλ Γκρόος, Χούγκο Ρίμαν, Κόνραντ Λάγκε κ.ά.), δίνοντάς της έτσι λυτρωτική λειτουργία.